De schaduw: dat wat je van jezelf niet wilt zien

De schaduw is een begrip uit de Jungiaanse psychologie. Karl Gustav Jung (1875 – 1961) was één van de grote grondleggers van de moderne psychologie, samen met Sigmund Freud (1856 – 1939) en Alfred Adler (1870 – 1937). Jung was een leerling van Freud en werd als zijn kroonprins beschouwd, maar uiteindelijk kwam het tot een split omdat hun visies te zeer uiteen liepen. Jung voegde een spirituele dimensie toe aan het mensbeeld.

De schaduw wordt in de Jungiaanse psychologie gedefinieerd als:

“het deel van het onbewuste, bestaande uit verdrongen zwakheden, tekortkomingen en instincten.”[1]

In de schaduw bevindt zich dus alles wat je uit je bewustzijn verdrongen hebt. Oftewel, die delen van jezelf die je niet onder ogen wilt komen.

Inhoud:

• Overleven
• Projectie
• Volwassen worden
• Alles mag er zijn

[1] https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaduw_(Jung)

Overleven

Dat je deze delen verdrongen hebt was ooit noodzakelijk om te kunnen overleven. Het was destijds, toen je het bent gaan verdringen, het beste wat je op dat moment kon bedenken. Daarbij gaat het grotendeels om jeugdervaringen.

Een paar voorbeelden. Misschien ken je het Engelse gezegde ‘boys don’t cry’, oftewel ‘een man mag niet huilen’. Gelukkig zijn de tijden veranderd, maar toen ik jong was was dit nog een veel opgaande zienswijze.

Het is echter niet zo dat mannen nooit verdrietig zijn. Wat ons in die tijd echter geleerd werd was om dat verdriet niet te tonen. Je gaat als jongen/man deze kant van jezelf dan onderdrukken. Oftewel, het kwetsbare, verdrietige deel van je wordt verbannen naar de schaduw.

Voor vrouwen zat de veroordeling meer op assertiviteit, haar op je tanden. Dat paste niet binnen het vrouwbeeld. Dan ben je een bitch.

De gevolgen van seksueel misbruik werden en worden vaak naar de schaduw verbannen. De opvang bij seksueel misbruik wordt gelukkig steeds beter en de schaamte minder, maar dat is lange tijd niet zo geweest. Zelfs binnen gezinnen werd het vaak ontkend. Meisjes (en ook jongens) durfden hun ouders er niet over te vertellen en als ze het deden werden ze er vaak op afgewezen. Dan leer je dus wel je mond te houden en het alleen te dragen. Maar daarmee is het niet verwerkt. Het nestelt zich in de schaduw en gaat van daaruit z’n saboterende werk doen.

Het onderdrukt houden van ongewenste delen van jezelf kost enorm veel energie. En door de jaren heen ook steeds meer energie. Dat wat je onderdrukt gaat groeien. Je voedt het als het waren met de onderdrukkende energie. Dit is één van de grondoorzaken onder burn-out: op een gegeven moment kan het lichaam de energie niet meer opbrengen.

Hetzelfde geldt echter ook voor depressiviteit, ME/CVS (chronisch vermoeidheidssyndroom) en ik vermoed ook voor fibromyalgie en soortgelijke aandoeningen. Er wordt wel gezegd dat 80% van alle fysieke aandoeningen een psychische oorzaak hebben en daar ben ik het mee eens.

Projectie

Een ander fenomeen is dat we de neiging hebben om dat wat we in onszelf ontkennen naar buiten toe te projecteren. We projecteren onze eigen verdringingen op anderen en krijgen dat een hekel aan die persoon.

Het gros van de wereldproblemen die we momenteel zien komt voort uit dit soort projecties. Zo hebben we Vladimir Poetin tot de bad guy gebombardeerd, om maar niet onder ogen te hoeven komen hoe we zelf medeverantwoordelijk zijn voor het ontstaan van de oorlog in de Oekraïne.

Elke mens is tot heel veel kwaadaardigheid in staat en als we dat in onszelf accepteren en omarmen, dan hoeven we het niet naar buiten toe te projecteren. Maar wie wil in zichzelf onder ogen komen dat hij/zij in staat is tot moord, kwelling, wraak, pijnigen, buitensluiten, vernietigen, et cetera? Dus projecteren we het naar buiten toe en dan is er vanzelf wel de een of andere radicale groep die precies die gruweldaden verricht die raken aan onze eigen onderdrukte stukken.

Verliefdheid is overigens net zo goed een projectie vanuit onze eigen schaduw. Je ziet dan iets moois in de ander en realiseert je niet dan je de verdrongen schoonheid in jezelf op de ander projecteert. Onherroepelijk moet de ander vroeg of laat van zijn/haar voetstuk vallen, want je ziet iets in hem/haar wat daar niet thuis hoort en het is niet zijn/haar taak om aan jouw verwachtingen/projecties te voldoen. Een ander kan jouw projectie nooit blijvend invullen, hooguit tijdelijk ( de verliefdheidsfase, waarin je de minder fraaie kanten van de ander niet ziet of negeert).

Volwassen worden

Emotioneel of psychisch volwassen worden betekent dat je deze verdrongen stukken weer onder ogen gaat komen en gaat integreren. Dat betekent onherroepelijk dat ook de pijn waardoor je bent gaan verdringen naar boven gaat komen. Volwassen worden is dan ook een pijnlijk proces.

We zijn vaak geneigd om te blijven vechten tegen dat deel van ons dat zich in de schaduw bevindt, want dat is wat we immers ons hele leven lang al gedaan hebben. Het is een automatische geworden.

Om te kunnen helen/genezen is juist het tegenovergestelde nodig: de schaduw-delen omarmen en weer integreren. Daar zit weerstand op, je hebt ze immers niet voor niets weggestopt. Er zitten oordelen op, ‘mag niet’. ‘Als je kwetsbaar opstelt, dan ben je zwak’, ‘als je voor jezelf kiest ben je een egoïst’. Vaak is het beladen met schuldgevoel.[1]

[1] Zie hiervoor mijn artikel over schuldgevoel vs. ‘gezond’ verantwoordelijkheidsgevoel in de kennisdatabase op mijn website.

Alles mag er zijn

Eén van de allerbelangrijkste stappen om verdringingen te helen is door alles in jezelf toe te staan er te mogen zijn. Als er vermoeidheid is is er vermoeidheid, als er verdriet is is er verdriet, als er woede is is er woede, als er blijdschap is is er blijdschap, als er iets gebeurt in je leven gebeurt er iets in je leven. Omarm alles in jezelf en in je leven.

Door te stoppen met vechten met je schaduw-delen, die ook als projecties van buitenaf bij je terug kunnen komen, komt er heel veel energie vrij. De energie die je hebt gebruikt om delen van jezelf te onderdrukken komt vrij en kun je voor positieve dingen gaan inzetten.

Pas als je je schaduw integreert zul je heel zijn, zul je genezen en gezond zijn.

Dus, heel praktisch:

neem elke dag eens 5 minuten de tijd om stil te zitten en niets te doen. Observeer alleen maar wat er in jou aanwezig is: fysiek, emotioneel en mentaal. Ga niet in het verhaal, neem alleen maar waar wat er is. En sta alles wat je waarneemt toe om er te zijn. Dit geldt met name voor de emoties. Gedachten halen je juist weg van je gevoel vandaan, dus ‘ga niet in het verhaal’.

Sta alles wat je voelt toe er te zijn, elke emotie, elk gevoel. Vecht er niet langer tegen, wees er nieuwsgierig naar. Weet dat het integreren van je verdringingen de enige manier is om volledig mens te zijn, om te helen.

Hou dit eens een week vol en voel wat het met je doet.

Vond je dit artikel interessant?

Laat dan onderaan de pagina een bericht achter en/of deel het op social media.