Respect

Dit artikel uit 2006 is niet eerder gepubliceerd.

Spirituele ontwikkeling heeft te maken met de ontwikkeling van het bewustzijn. Bewust zijn betekent het bewust zijn van wie en wat je bent, de mate waarin je je realiseert wie en wat je bent. Niet voor niets stond er op één van de Griekse tempels: ‘ken uzelf’. De mate waarin we onszelf kennen hang af van ons ontwikkelingsniveau, zowel ons persoonlijke ontwikkelingsniveau als het ontwikkelingsniveau van de mensheid als geheel. Spiritualiteit wordt ook wel eens het proces van ontwaken genoemd en ook dat wijst op hetzelfde begrip: als je uit je slaap ontwaakt wordt je je meer bewust van jezelf en je omgeving.

 De mens is slechts één van de soorten levende wezens op deze planeet. Het kost niet zo veel moeite om te zien dat er een aantal duidelijk te onderscheiden rijken op deze planeet zijn en dat deze rijken van elkaar verschillen door de mate van bewustzijn die ze hebben.

 De verschillende rijken

Het rijk met de laagste bewustzijnsgraad op deze planeet is het mineralenrijk. Wat voor bewustzijn heeft een stuk steen nou helemaal? Het voelt niks, hoort niks, ziet niks, denkt niks, beweegt niet, groeit niet en reageert niet op wat er in zijn omgeving gebeurt. Kunnen we daarom zeggen dat een stuk steen helemaal geen bewustzijn heeft? Nee, dat kunnen we niet. Wat we wel kunnen zeggen is dat het bewustzijn zo laag of in zichzelf gekeerd is, dat we het niet kunnen waarnemen.

Een stapje hoger

Een stapje hoger op de evolutionaire ladder staat het plantenrijk. In tegenstelling tot mineralen is er tussen planten en de omgeving wel een wisselwerking. Planten groeien en bloeien. Ze reageren op het opkomen en ondergaan van de zon door hun bloemen te openen en te sluiten. Ze reageren op de seizoenen door af te sterven en weer uit te botten. De logische conclusie is dat er in planten en bomen een zekere mate van intelligentie aanwezig is, iets dat zich bewust genoeg is van zichzelf en zijn omgeving om te kunnen reageren op weersomstandigheden. Het begrip intelligentie moet hier vooral niet verward worden met wat wij intelligentie of IQ noemen. Planten en bomen kunnen niet logisch denken. Het is meer een soort aanvoelen, nog lager dan het dierlijke instinct. Maar hoe je het ook went of keert, in de flora is iets aanwezig dat reageert op licht, water en temperatuur.

Nog een stapje hoger

Weer een stapje hoger bevindt zich het dierenrijk. Dieren zijn beduidend bewuster in contact met hun omgeving dan planten en bomen. Ook zij reageren op de weersomstandigheden, maar zij kunnen ook onmiddellijk reageren op wat er zich aan hun zintuigen aandient. Het dierlijke instinct is beduidend verder ontwikkeld dan het primitieve reactiesysteem van de planten. Dieren kunnen ook daadwerkelijk in contact treden met elkaar. Als je een jong katje ziet spelen, kun je ook duidelijk zien dat zij bezig is om ‘bewust’ te verkennen wat zij ontdekt heeft, of dat nou haar eigen staart is of haar spiegelbeeld of een rondkruipend insect. Dieren kunnen ook een zekere vorm van affectie vertonen, maar die ook net zo makkelijk weer vergeten. Ze bezitten ook een geheugen en kunnen zelfs enigszins ‘leren’.

De mens

En dan de mens. De mens heeft nog heel veel dierlijks in zich en het gros van onze gedragingen wordt ons nog ingegeven door onze dierlijke instincten. Hoe graag wij onszelf ook als ‘beschaafd’ en ver boven de dieren verheven vinden, toch zijn wij dat dierlijke stadium nog maar nauwelijks ontgroeid. Wat mens en dier van elkaar onderscheidt is de ontwikkeling van het (abstracte) denken. Doordat wij kunnen denken, hebben we beduidend meer bewustzijn van onszelf en van onze omgeving. Dat dit bewustzijn nog in volle ontwikkeling is, blijkt wel uit de vele primitieve dierlijke gedragingen die wij continue nog om ons heen zien: de territoriumdrift, het recht van de sterkste, de bezitsdrang, de overlevingsdrift. Het ontwikkelingsstadium van mensen en ook van bevolkingsgroepen, landen en rassen, kun je aflezen aan de mate waarin zij in staat zijn boven hun natuurlijke driften uit te stijgen. Mensen die zich bezig houden met de heel elementaire zaken van het leven, zijn minder ver in hun ontwikkeling dan mensen die zich (ook) bezig houden met meer maatschappelijke, artistieke en/of spirituele aangelegenheden. Een behoorlijk deel van de mensheid verkeert wat dat betreft nog behoorlijk in een zombie-achtige toestand, zonder enig besef van wat ze hier nou eigenlijk op aarde komen doen. Een groot gedeelte van de entertainment business speelt in op deze vorm van bezig gehouden willen worden zonder enige inspanning en datzelfde geldt voor de voedselbranche (fastfood, prefab maaltijden) en kleding. Maar ondanks dit nog vaak dierlijke gedrag, is toch onomstotelijk duidelijk dat de mens tot veel meer in staat is en zich ook veel bewuster is van zichzelf en van zijn omgeving. Dat hij ook veel meer in staat is zijn omgeving te manipuleren en aan te passen aan zijn eigen wensen.

Is de mens het eindstadium?

 Is dit dan het eindstadium van de ontwikkeling, is dit het maximale bewustzijn? Nee. Er zijn ook duidelijke tekenen dat de mens tot meer in staat is. Kijk naar de kunsten, naar de architectuur en ook naar charitatieve instellingen. Dit zijn allemaal uitingen van een hoger bewustzijn, dat uitstijgt boven het logische denken. Noem het inspiratie, noem het intuïtie, noem het eenheidsbewustzijn. Kenmerkend is in ieder geval dat de mens in staat is om dingen waar te nemen die aan het denken voorbij gaan. Kunstenaars bedenken meestal niet wat ze gaan maken. Ze krijgen een ingeving of inspiratie en beginnen vaak ergens aan zonder te weten wat het eindresultaat zal zijn of ze ‘zien’ voor zich wat ze willen creëren zonder dat dat op een logische manier uitgedacht is; het beeld ‘is’ er gewoon. Het nieuwe stadshart in Almere is ontworpen door Rem Koolhaas en toen ik er voor de eerste keer doorheen liep, verwonderde ik me er over dat Rem dit hele uitgebreide plan met alle kleuren, materialen, vormen en doorkijken voor zich gezien moet hebben, niet in detail maar wel in grote lijnen. Zo’n man moet toch een visionair zijn; ik zou het in ieder geval niet kunnen bedenken. Het bewustzijn van ware kunstenaars strekt zich uit tot voorbij het denken.

Voorbij de ego-grenzen

 Charitatieve instelling is een verhaal apart. Kenmerkend aan deze organisaties is, is dat zij buiten zichzelf kunnen stappen en voorbij hun eigen grenzen kunnen kijken, voorbij hun eigen egoïstische verlangens. Zij hebben een bepaald eenheidsbewustzijn, een bewustzijn van de noden van anderen die zij even belangrijk of belangrijker vinden dan hun eigen noden. Hun bewustzijn strekt zich uit tot voorbij het eigen ik. Dit geld b.v. ook voor milieu-organisaties; zij zijn in staat om het grote geheel te zien i.p.v. alleen hun eigen lustbevrediging.

Dit zijn enkele kenmerken van waar de mens op weg naar toe is, naar wat zijn destiny is en het zou ook ons doel in het leven moeten zijn om onze aandacht te verschuiven van de primitieve dierlijke driften (die de oorzaak zijn van alle oorlogen en conflicten) naar dit onszelf overstijgende bewustzijn. Dit zal hoe dan ook gebeuren, want dit is het evolutionaire plan voor de mensheid. Maar wij kunnen hier wel bewust aan meehelpen of het tegenwerken, en daarmee bepalen wij ook hoeveel zegeningen of hoeveel dood en verderf we onszelf toebedelen

Respect voor al dat leeft

Alle hier omschreven rijken (en ook de niet omschreven rijken, de rijken die zich ‘boven’ ons bevinden en die wij vaak niet of slechts beperkt kunnen waarnemen) zijn dus vormen van leven in diverse stadia van ontwikkeling. Het ene rijk is niet beter dan het andere, alleen het ontwikkelingsstadium verschilt. Net zoals de ene atleet harder loopt dan de andere, zegt dat niets over of hij een beter mens is of niet. Zo zegt het feit dat wij verder ontwikkeld zijn dan de mineralen, planten en dieren, niets over het feit of wij dan ook betere ‘levende wezens’ zijn. Wij veroorloven het ons zelf om rijken die verder ontwikkeld zijn dan wijzelf, zoals het engelenrijk, te verwijzen naar het rijk der fabelen, puur omdat wij met ons beperkte bewustzijn hen nog niet kunnen waarnemen. ‘Wat ik niet zie, is er niet’; hoeveel stompzinniger wil je het hebben? Elk levend wezen is het waard om te leven en verdient het respect dat bij een levend wezen hoort. De fysieke aarde, de planten en bomen en de dieren (en zo u wilt, de engelen) verdienen net zoveel respect als de mensen. Puur om dat zij net zoals wij levende wezens zijn die bezig zijn zich te ontwikkelen, om meer bewust te worden. Volgens het Bijbelboek Genesis, zouden wij zelfs moeten heersen of plant en dier. Een goede heerser zorgt echter goed voor zijn onderdanen; hij regeert en beslist voor het welzijn van het hele rijk. Wat dat betreft is de mensheid een zeer slechte regent.

De voedselketen

Planten

Door het lagere bewustzijn van planten zijn de effecten daar iets minder dramatisch, maar planten voelen, zoals gezegd, de pijn wel degelijk. Proef het verschil in smaak maar eens tussen een groente of vrucht die in het wild gegroeid heeft en één die kunstmatig geteeld is. Need I say more? Een soortgelijk verhaal geldt in principe ook voor mineralen, alhoewel ik geen idee heb wat zij ervaren als ze verorberd worden.

Ik hoop dat de tendens van dit betoog duidelijk is: doe wat nodig is, maar doe het met het benodigde respect. Het dankgebed voor de oogst dat vroeger werd uitgesproken, was zo slecht nog niet, net zo min als bidden voor het eten.

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe blogs?

Klik dan op onderstaande link en je krijgt een mail zo gauw er een nieuwe blog is gepost.

[activecampaign form=1]

Publicaties

Dit artikel is eerder gepubliceerd in een vakblad of e-zine. De categorie ‘publicaties in vakbladen en e-zines’ vormt een historisch archief en is ook zo bedoeld. De inhoud weerspiegelt waar ik toen stond (zie blad en datum bovenaan het artikel) en het hoeft niet noodzakelijk mijn huidige visie te weerspiegelen. Ik ben sindsdien immers ook weer een stuk verder in mijn ontwikkeling.